Ekologija
Ekologija grč.riječ – oikos – mjesto, kuća, dom, stanište i logos =nauka, učenje.
Ekologija je relativno mlada nauka koja se bavi proučavanjem odnosa živih bića i njihove sredine. Njemački prirodnjak Ernest Hekel je prvi u prošlom stoljeću upotrijebio termin ekologija. Stvarnim tvorcem moderne ekologije treba smatrati Čarlsa Darvina – osnivača učenja o organskoj evoluciji. Ekologija je u vezi sa brojnim biološkim disciplinama - genetikom, fiziologijom. Nezabiolazna veza je ekologije sa evolucijom, tj evolucionom teorijom.
Ekosistem je integralna cjelina koja u sebe uključuje biocenozu – životnu zajednicu i biotop (naseljen prostor) stanište. Biocenoza i biotop su komponente ekosistema. One se ne mogu zamisliti kao odvojeni sistemi, već su povezani uzajamnim odnosima i djelovanjima ekoloških faktora.
Biocenozu ili životnu zajednicu možemo definirati kao grupu biljaka i životinja – živi dio sistema koje se nalaze u jednom biotopu - neživom dijelu ekosistema.
Biotop ili životno stanište grč. topos mjesto je prirodni dom – naseljen prostor grupe živih bića ili jedne jedinke.
Biosfera je sloj zemlje uključujući okene i mora koji je nastanjem živim bićima, omeđen gornjim atmosferskim slojem – gornja granica biosfere i donjim prvim slojem nenaseljenih stijena - donja granica biosfere.
Populacija je grupa jedinki iste vrste koja u određeno vrijeme naseljavaju neko stanište i koje su međusobno povezane nizom odnosa – prije svega razmnožavanjem.
Biodiverzitet - ili biološka raznovrsnost predstavlja raznovrsnost svih živih bića na planeti Zemlji, odnosno sveukupnost - gena, genetički diverzitet, vrsta - diverzitet vrsta i ekosistema - ekosistemski diverzitet. Ekosistemski diverzitet predstavlja raznovrsnost staništa, biocenoza kao i svih procesa koje vrše organizmi u sklopu ekosistema.
Crvena knjiga - Opstanak mnogih biljnih i životinjskih vrsta danas je ugrožen, mnoge se nalaze pred iščezavanjem a veliki broj je zauvijek nestao. Evidentiranjem ugroženih vrsta flore i faune bave se crvene knjige. To su naučno stručne publikacije kojima su navedene sve vrste organizama koje podliježu zaštiti prema međunarodnoj klasifikaciji stepena ugroženosti = vrste pred istrebljenjem, vrste u opasnosti od istrebljenja, ranjive, rijetke vrste.
Zrak - uvod i osnovni zagađivači zraka
Zrak je smjesa različitih gasova. Zrak u zemljinoj atmosferi je sačinjen od približno 78 % nitrogena i 21 % oksigena. Zrak takođe sadrži mali procenat drugih plinova kao što su karbon dioksid, neon i hidrogen. Ljudiima ,životinjama i biljkama je potreban zrak kako bi živjeli. Ljudi udišu zrak i time uzimaju oksigen iz zraka, a izbacuju karbon dioksid. Kada ljudi i životinje dišu oni izbacuju gas koji nema mirisa CO2 karbon dioksid. Biljke koriste ovaj gas i pomoću sunca stvaraju hranu i oksigen. Ovaj proces se zove fotosinteza. Ona količina karbon dioksida koju proizvode ljudi i životinje je dobra jer omogućava biljkama da se hrane i žive. Ali automobili i fabrike na primjer proizvode ogromnu količinu karbon dioksida. Sada ga u atmosferi imamo previše i on utiče na globalno zagrijavanje, topljenje leda na polovima, pretjerane suše.
Definicija zagađivača vazduha -
Svjetska zdravstvena organizacija definira aerozagađenje kao kontaminaciju hemijskim, fizičkim ili biološkim sadržajem koja ugrožava normalne karakteristike atmosfere.
Treba istaći da postoje prirodni i vještački uzroci zagađenja zraka. Prirodni su mnogo rjeđi i to su erupcije vulkana i šumski požari. Vještački su česti a uzrokuju ih automobili, zagrijavanje kuća, proizvodnja energije iz neobnovljivih izvora energije poput uglja, nafte ili prirodnog gasa, industrija i fabrike i poljoprivrednih procesa. Ovaj negativan uticaj općenito na okoliš nazivamo antropogeni - tj. uticaj čovjeka na zagađenje okoliša.
Najvažniji zagađivači zraka -
CO - Karbon monoksid. Izvor je transport. Industrija koja koristi plin i lož ulje. Grijanje na plin i lož ulje. Izaziva različite kardiovaskularne smetnje, ulazi u krvotok, umanjuje količinu oksigena koji ulazi u ljudske organe. Može izazvati smrt ukoliko je koncentracija previsoka.
S02 I S03 - Sumpor oksidi. Izvor su industrija koja koristi ugalj i lož ulja. Grijanje ugljem i lož uljem. Elektrane koje koriste ugalj, lož ulje ili plin. Iritira disajne puteve. Uzrokuje kardiovaskularne bolesti .
NO i NO2 - Nitrogen oksidi. Izvor su transport. Grijanje lož uljem ili plinom. Industrija i elektrane. Iritira oči i disajne puteve, izaziva bolesti krvotoka, uzrokuje fotohemijski smog.
CO2 - Karbon dioksid. Izvor je transport, rafinerije nafte i lož ulja. Uopšteno paljenje i sagorijevanje. Toksičan u visokim koncentracijama. Uzrokuje fotohemijski smog.
Prizemni ozon - Uzrokuje ga fotohemijski smog. Izaziva naročito velike respiratorne probleme, posebno osobama koje pate od astme.
Čestične tvari – hemijski procesi, sagorijevanje goriva poput uglja, drveta, dizela. Industrijski procesi. Procesi u poljoprivredi. Čestične tvari mogu izazvati oštećenja respiratornog, kardiovaskularnog sistema, CNS - centralnog nervnog sistema. Mogu izazvati i oštečenja reproduktivnog sistema. Dugoročno mogu izazvati smrt.
Indeks kvalitete zraka AQI - Air quality index-nam govori koliko nam je čist ili zagađen zrak. Odnosi se na zdravstvene probleme osoba odmah ili nekoliko sati nakon što je osoba udisala zrak. Računa se za pet zagađivača - prizemni ozon, lebdeće čestice PM, karbon monksid, sumpor dioksid i nitrogen dioksid. Vrijednosti zagađenja zraka generalno ispod 100 su prihvatljive, a vrijednosti iznad 100 su potencijalno opasne za stanovništvo. Indeks kvalitete zraka kreće se od 0 do 500.
Efekat staklene bašte - Sunce emituje energiju raznih talasnih dužina, dobar dio toga stigne do Zemljine površine, doprinosi stvaranju i održavanju svog života na Zemlji, a dio tog zračenja biva potom emitovan u Svemir i priroda je u ravnoteži. Ako se nešto zadrži od tog zračenja ravnoteža se kvari i pri tom nastaju problemi. Ono što zadrži zračenje je poznato pod nazivom gasovi staklene bašte a problemi koji nastaju su poznati pod nazivom globalno zagrijavanje.
U cilju smanjenja klimatskih promjena u Japanskom gradu Kyotu je potpisan protokol .
Protokol iz Kyota je otvoren za potpisivanje u Japanskom gradu Kyotu u oranizaciji konvencije Ujedinjenih naroda za klimatske promjene 11.12.1997. Za njegovo stupanje na snagu je bilo potrebno da ga ratificira najmanje 55 država i da države koje su ga ratificirale čine najmanje 55% zagađivača. To se dogodilo 16.02.2005. kada je protokol ratificirala Rusija. Protokolom se smanjuje ispuštanje šest stakleničkih plinova - ugljičnog dioksida, metana, dušikovog oksida, fluoriranih ugljikovodika, perfluoriranih ugljovodika i heksafluorida. U posljednjih nekoliko desetljeća koncentracije stakleničkih plinova u atmosferi povećale su se zbog izgaranja fosilnih goriva u industriji, prometu što je pridonijelo globalnom zagrijevanju i klimatskim promjenama.
Kako smanjiti zagađenje zraka?
-Pošumljavanje je jedan od efikasnih načina, jer se danas pouzdano zna da su šume pluća Planete Zemlje - odnosno prečišćivači zraka.
-Zabrana individualnih ložišta – prvenstveno na ugalj.
-Zabrana saobraćaja za vozila sa nižim ekološkim normama - prvenstveno dizel motori.
-Zabrana gradnje stambenih zgrada u zonama u kojim to nije predviđeno - jer to prvenstveno utiče na smanjenje struje vjetrova i i prozračivanje kotlina i dotoka čistog zraka.
-Prelazak na alternativne izvore zagrijavanja - struja, parno grijanje.
-Uvođenje strožijih ekoloških standarda za termoelektrane.
-Zabrana loženja otpada u domaćinstvima i divljim deponijama.
-Uvesti sisteme za bolje odlaganje otpada - klasifikaciju a takođe i reciklažu.
-Edukacija djece i omladine jer se oni mogu uključiti u niz aktivnosti.
-Publikovanje raznih edukativnih sadržaja za stanovništvo - brošure, priručnici, edukacija putem medija.
Značajni ekološki datumi
02. februar - Međunarodni dan zaštite močvarnih područja/World Wetlands Day
21. mart - Svjetski dan šuma/International Day of Forests
22. mart - Svjetski dan voda/World Water Day
22. april - Svjetski dan planete Zemlje/Earth Day
14. maj - Međunarodni dan ptica/Migratory Bird Day
22.maj - Svjetski dan biodiverziteta/International Day for Biological Diversity
24. maj - Evropski dan nacionalnih parkova/European Day of Parks
05. juni - Svjetski dan zaštite okoliša/World Environment Day
11. juli - Svjetski dan populacije/World Population Day
28. juli - Dan zaštite prirode/World Nature Conservation Day
16. septembar - Dan zaštite ozonskog omotača/International Day for the Preservation of the Ozone Layer
25. septembar - Svjetski dan rijeka/World Rivers Day
03. oktobar - Međunarodni dan zaštite staništa/World Habitat Day
04. oktobar - Dan zaštite životinja/World Animal Day
16. oktobar - Svjetski dan hrane/World food Day
10. novembar0 - Dan nauke/World Science Day for Peace and Development/WSDPD
5. decembar - Svjetski dan tla/World Soil Day
11. decembar - Međunarodni dan planina /International Mountain Day
Pjesma o prirodi
Kako li samo olako prihvaćamo to što šuma izlista
i svojim očaravajućim zelenilom oduzima dah promatrača,
ili to što planinski potok svojom čudesnom bukom remeti spokoj tišine.
Kako li samo olako prihvaćamo to što sunce izlazi svakog jutra,
i svojim čarobnim zracima donosi život svemu pod nebom,
ili to što mjesec na nebu svojim tihim odbljeskom razbija okove tame.
Kako li samo olako prihvaćamo to što se more talasa,
i svojom moćnom silinom razbija stijene,
ili to što povjetarac s mora priča svoju priču beskrajne svježine.
Kako li samo olako prihvaćamo nebeski zrak
koji se s planina ruši svježinom proljetnog jutra.
Ili to što dišemo i gledamo svu ljupkost
prirode koju nam Stvoritelj dade.
Naša pluća
Priroda je naš dom i svaki list je nečij krov. Zlatno drvo i pažljivo vezeni mozaik šarenih cvjetova nije ničij rob. Ti vezeni cvjetovi i ptičij letovi su naša radost, sitnice koje nam vraćaju naduu život i osmjeh na lice. To je priroda, a i mi smo priroda. I mi dišemo. Naša pluća nisu lijepa i šarena kao pluća naše planete, šume. Šume su nešto najdragocjenije što čovjek ima. Pune su života. Priroda je toliko milostiva i gostoljubiva prema nama bila, da nas je sve primila. Sve nas je prigrlila i svi smo se osjećali ugodno i udobno ... prihvaćeno. Ona nam nije zadavala udarce, a mi njoj jesmo. I dan danas, i upravo sada, u ovome trenutku mi je uništavamo i nanosimo joj bol. Priroda je bila prije nas, ona nas je stvorila, a ostat će i poslije nas da živi i diše. Priroda može bez nas, ali mi ne možemo bez nje.
Pluća čovjeka i prirode možda neizgledaju isto, ali i jedna i druga dišu. I jedna i druga halapljivo se bore i grabe poslednji dašak čistog zraka kojeg je iz dana u dan sve manje. Bez čistog zraka, pluća se gase i umiru.
Čuvajmo našu planetu i prirodu jer je to jedini način da opstanemo i spasimo čovječanstvo od nestanka.
Citati o ekologiji
''Ništa manje ne volim čovjeka, ali radije imam prirodu'' - Lord Byron
''Priroda je jedina knjiga koja na svim listovima nudi mnogo sadržaja'' - Goethe
''Priroda nije ništa drugo nego zagonetna pjesma'' - Montaigne
''Tek kada posljednje drvo bude posječeno,
Kada posljednja rijeka bude zatrovana,
I kada posljednja riba bude ulovljena,
Tek tada ćete shvatiti, da se novac ne može jesti'' - Proročanstvo Cree Indijanaca
